رنگ بری با ازن
همان طور که می دانیم تمام رنگ ها یا سایر مواد شیمیایی که در صنعت نساجی بکار برده می شوند صد در صد به مصرف نخواهند رسید و همیشه مقادیر قابل ملاحظه ای از این مواد در پساب های حاصل از صنعت نساجی یا شستشوی منسوجات به صورت مواد هدر رفته وجود خواهند داشت.
روش های تصفیه شیمیایی یا بیولوژیکی به تنهایی در اکثر موارد نمی توانند رنگ های باقیمانده در پساب نساجی را به حدی تقلیل دهند که تخلیه پساب تصفیه شده در محیط زیست خالی از اشکال باشد. متاسفانه انواعی از رنگ ها وجود دارند که نه با روش شیمیایی و نه با روش بیولوژیکی قابل جدا شدن از پسابهای نساجی نیستند. در نتیجه روش های جذب واکسیداسیون مناسب ترین روش جدا سازی این رنگ ها از پساب های نساجی می باشد.
در صورتی که به علت کاربرد رنگ های حاوی عوامل فلزات سنگین، غلظت این فلزات در پساب نساجی زیاد باشد، در تصفیه بیولوژیکی مانع فعالیت باکتری ها خواهند شد و چه بسا نیاز به حذف این فلزات از پساب نساجی قبل از تصفیه بیولوژیکی باشد. ضمنا به علت مصرف مواد شیمیایی در عملیات رنگرزی در اکثر مواقع غلظت مجموع املاح محلول پساب های نساجی زیاد است و چنانچه بخواهیم از این پساب ها به صورت مصرف مجدد استفاده نماییم ناچارا برای تقلیل املاح محلول باید از وسایلی چون تراوش معکوس (REVERS OSMOSIS) یا تبادل یونی وبالاخره الکترودیالیز نیز استفاده کنیم.
مهم ترین روش های حذف رنگ ها از پساب نساجی عبارتند از:
- جذب رنگ
- اکسیداسیون رنگ
ذغال فعال علاوه بر مواد رنگی و مواد آلی می تواند بعضی مواد معدنی پساب ها را نیز جذب نماید و همانطور که توضیح داده شد هر چه غلظت ذغال فعال در محیط زیادتر و هرچه تخلخل آن ریزتر باشد قطعا عمل جذب مواد را بهتر انجام خواهد داد. طبق توضیحات داده شده، می توان گفت خاصیت جذب سطحی ذغال فعال است که در حذف مواد رنگی و مواد آلی نقش مهمی دارد. مرحله استفاده از ذغال فعال در تصفیه پساب نساجی و رنگ می تواند بعد از تصفیه بیولوژیکی یا تصفیه شیمیایی باشد.
بدیهی است چون در هردو روش تصفیه بیولوژیکی و شیمیایی در فاضلاب یا پساب تصفیه شده مقداری مواد معلق وجود خواهند داشت ،برای بالا بردن عمر ذغال فعال توصیه کرده اند قبل از عبور پساب از روی آن، ابتدا از صافی ماسه ای عبور داده شود، در بعضی موارد استفاده از صافی ماسه ای را بعد از ذغال فعال توصیه کرده اند.
یکی از مهمترین دلایل کاربرد ذغال فعال دانه ای این است که ذغالها را می توان بعد از مصرف دوباره احیا و به کار برد و برای این منظور احداث واستفاده از یک کوره ضرورت دارد تا در حرارت بالا، ناخالصی های چسبیده به دانه های ذغال فعال کربونیزه شود.
اکسیداسیون شیمیایی نیز در متلاشی ساختن رنگ های باقیمانده در پساب نساجی موثر است. عمل رنگ بری با اکسیداسیون صد در صد کامل نیست ولی مواد حاصل از اکسیداسیون تجزیه پذیر هستند، از مهمترین اکسیدان های مصرفی برای تصفیه پساب نساجی می توان به گاز کلر و ترکیبات کلر دار و ازن اشاره نمود که در حال حاضر علاوه بر رنگ بری در صنایع مختلف مصارف گوناگونی دارد.
اخیرا توجه به مصرف ازن به عنوان اکسید کننده رنگ پساب نساجی معطوف گردیده است. ازن ماده اکسید کننده بسیار قوی است و به همان میزان که در تصفیه آب آشامیدنی به کار می رود، در تصفیه پساب نیز قابل مصرف است و بایستی در محل مصرف تولید گردد.
ازن بهتر است همراه با همزدن پساب به آن اضافه شود تا بتواند ذرات رنگ باقیمانده در پساب را بهتر و آسان تر اکسید نماید. حلالیت ازن در آب خیلی زیاد است و متناسب با فشار جزئی آن است، از این رو افزایش تولید ازن در دستگاه ازن ساز مقدار ازنی را که داخل محلول می رود زیاد می کند. استفاده از مخازن عمیق تر باعث افزایش راندمان کلی می گردد. اندازه حباب های ورودی ازن به داخل پساب ها ،کیفیت همزدن پساب و ازن و زمان تماس نیز از عوامل مهم راندمان تاثیر ازن در رنگ بری پساب های نساجی است. نیمه عمر ازن در آب حدود 25 دقیقه در pH حدود خنثی است و سرعت واکنش آن با مواد قابل اکسیدان علاوه بر نوع ماده اکسید شونده به سرعت تجزیه ازن نیز بستگی دارد.