اشرشیا کلی ، سالمونلا اینترتیدیس و لیستریا مونوسایتوژنز عامل بسیاری از بیماری‌های گزارش‌شده در محصولات غذایی ازجمله فرآورده‌های شیلاتی است . بعضی از این آلودگی‌ها منجر به مرگ مصرف‌کنندگان نیز شده است .از سوی دیگر وجود پس‌ماند بعضی از مواد شیمیایی مصرفی در آبزی‌پروری نظیر مالاشیت گرین، نگرانی‌های زیادی را در کشورهای مختلف به وجود آورده است . این نگرانی‌ها آنقدر جدی است که سازمان فائو (FAO) به‌عنوان مرجع امنیت غذا در جهان ، آموزش استفاده از روش‌های صحیح آبزی‌پروری (GAP) و کاربرد جایگزین‌های این مواد را در دستور کار خود قرار داده است .در ایالات‌متحده‌ی آمریکا با تائید استفاده از ازن در صنایع غذایی و آبزی‌پروری توسط اداره‌ی غذا و داروی این کشور (FDA) کاربرد این ماده را به‌عنوان عامل ضد میکروبی در فرآوری ، انبارش و نگه داشت مواد غذایی و دریایی و نیز تکثیر و پرورش آبزیان گسترش داده است . استفاده از این ماده در صنایع غذایی و شیلاتی کشورهای ژاپن ، استرالیا، فرانسه و سایر کشورهای پیشرفته در صنعت غذا و آبزی‌پروری نیز مجاز اعلام‌شده است
شست‌وشوی آبزیان
چنانچه ماهی / میگو پس از صید/ برداشت با آب ازن زده‌شده شست‌وشو شود ماندگاری آن به دلیل کاهش بار میکروبی افزایش می‌یابد . ویوله (Violle) این افزایش زمان را ۵ روز گزارش کرده‌است . بر اساس همین گزارش ، او کیفیت میکروبی آب دریایی که حاوی باکتری‌هایی نظیر باسیلوسTyphus و باسیلوسColi بوده است را با استفاده از ازن به کیفیت میکروبی آب آشامیدنی کاهش داده است . ویوله مشاهده کرد که تماس آب حاوی ازن با سخت‌پوستان دریایی هیچ اثری بر طعم یا ظاهر آن‌ها ندارد .ازاین‌رو پیشنهاد کرد برای کم کردن بار آلودگی سخت‌پوستان دریایی از آب سرد شده‌ی حاوی ازن استفاده شود
-استفاده از یخ حاوی ازن برای خنک‌سازی ماهی
استفاده از یخی که از آب ازن زده‌شده تولیدشده است ضمن کاهش بار میکروبی باعث طولانی‌تر شدن زمان نگهداری ماهی / میگو می‌شود . مطالعه‌ی انجام‌شده در این خصوص حاکی از آن است که استفاده از یخ حاوی ازن در کاهش شمارش کلی میکروب‌ها تأثیر بسیار زیادی دارد . در این مطالعه تعداد کل باکتری‌ها بعد از ۱۲ روز نگهداری ماهی با یخ معمولی و یخ حاوی ازن به ترتیب ۲.۸۰۰.۰۰ و ۹۰.۰۰۰ شمارش‌شده است . مطالعه‌ی سالمون و گال (Salmon & Gall) در این زمینه حاکی از آن است که چنانچه ماهی تازه در زیر یخ حاوی ازن نگهداری شود کیفیت خوراکی خود را به مدت ۱۲-۱۶ روز حفظ می‌کند . همچنین کیفیت ماهی تازه‌ای که در یخ تولیدی از آب کلر زده‌شده نگهداری شده بود ، بعد از ۸ روز غیرقابل‌خوردن گزارش‌شده است .بر اساس گزارش گراهام و همکاران (Graham , et al) استفاده از ازن در خنک‌سازی و نگهداشت ماهی سفید ) (White Fish می‌تواند عمر ماندگاری آن را ۵۰ درصد افزایش دهد .
– گندزدایی سطوح و تجهیزات فرآوری
بررسی‌ها نشان داده است که ازن ۵۲ درصد قوی‌تر از کلر در نابودی میکروارگانیسم‌ها است و سرعت نابودی آن بیش از ۳ مرتبه است . استفاده از ازن سطح ایمنی محصول را در برابر باکتری‌های بیماری‌زا نظیر E.coli افزایش می‌دهد .هنگام استفاده از ازن در نظافت و گندزدایی واحدهای فرآوری آبزیان اقدام‌های زیر را باید انجام داد :
۱. تمیز کردن سطوح و تجهیزات از باقی‌مانده‌ی ماهی / میگو ؛
۲. پاشش آب حاوی ازن به سطوح و تجهیزات بدون استفاده از دیگر مواد شیمیایی / گندزدا .
– تصفیه‌ی فاضلاب واحدهای صنایع شیلاتی
فاضلاب واحدهای صنایع شیلاتی به‌خصوص واحدهایی که در فرآوری محصول از مقادیر زیادی آب استفاده می‌شود – مانند کارخانه‌های تولید سوریمی / کنسرو ماهی – دارای مقدار زیادی خون ، چربی ، پروتئین و غیره است BOD و COD فاضلاب این کارخانه‌ها بسیار بالا است و برای کاهش آن‌ها اقدام‌های مناسبی را باید انجام داد. ازن قادر است همراه با دیگر روش‌های فیزیکی و شیمیایی ، فاضلاب واحدهای صنایع شیلاتی را به‌راحتی تصفیه کند .
حذف باقی مانده ازن
1- افزایش زمان تماس
2- عبور جریان آب از بیوفیلتر یا بستر زغال فعال
3- عبور آب از استخرهای هوادهی
4- تخریب باقی مانده ازن با لامپهایUV پرقدرت.
مهم آن است که تمام ازن باقی مانده باید پیش از ورود ازن به فضا جمع آوری شود.
کاربرد ازن در آبزی‌پروری امتیازهای زیر را در بردارد :
۱. بهبود کیفیت آب ؛
۲. افزایش مقدار رشد ؛
۳. کاهش بیماری‌ها و حذف مواد شیمیایی و داروها ؛
۴. بی‌خطر بودن برای ماهی / میگو ؛
۵. افزایش اکسیژن محلول در آب ؛
۶. نابود کردن اجرام خارجی ؛
۷. انعقاد اجرام کلوئیدی ۱-۳۰ میکرون و جداسازی آن‌ها در بیوفیلترها ،
– گاز ازن در استخرهای پرورش ماهی و در سیستم RAS قابل‌استفاده است.
استفاده از سیستم RAS(سیستم بازیافت آب استخرهای پرورش ماهی) در آبزی‌پروری دارای مزایای زیادی است از قبیل:
1- کاهش مصرف آب از طریق بازیافت آب
2-کاهش خروجی آب
3- افزایش کیفیت آب با حذف میکرو ارگانیزم‌های آلوده‌کننده و مواد الی و غیر آلی
4- افزایش قدرت تولید
5- آزادی در انتخاب مکان استخر
6- کنترل محیطی بهتر
7- حذف مواد جامد کلوئیدی ریز و درشت و درنتیجه کاهش کدورت آب
8- حذف مواد معدنی نامحلول در آب از طریق ته‌نشین سازی و جذب توسط فیلترهای شنی و کربن فعال
9- حذف نیتریت موجود در آب ( وجود ppm 2.8 نیتریت در آب سبب کاهش 5% ماهی آزاد می‌شود)
10- گندزدایی و ضدعفونی آب که برای پرورش ماهی بسیار مهم می‌باشد.
عوامل مؤثر در گندزدایی آب به‌وسیله ازن عبارت‌اند از:
الف) میزان غلظت گاز ازن
ب) مدت‌زمان ماندن ازن در آب
ج) میزان عوامل بیماری‌های موجود در آب
د) مقدار مواد معدنی در آب (در صورت زیاد بودن این مواد در آب بخش زیادی از ازن صرف اکسید کردن آن‌ها می‌شود و سبب افزایش نیازمندی به ازن می‌شود)
اگرچه ازن یک اکسیدکننده بسیار قوی می‌باشد، اما غلظت بالای ازن در حوض‌های پرورش ماهی باعث آسیب شدید بافتی و تهدیدی برای بیوفیلتر می‌شود.
انواع مختلفی از راکتورهای انتقال گاز ازن به آب وجود دارد که در انتخاب آن باید به چند نکته توجه نمود:
1- انتقال کافی گاز ازن به آب
2- نداشتن هرگونه نشتی
3-ساخته‌شده از مواد مقاوم در برابر گاز ازن(استفاده از موادی مانند پلی ونیل کلراید. پلی کربنات و گالوانیزه در راکتورها مناسب نیستند. مناسب‌ترین آلیاژ فولاد ضدزنگ است. در شیرآلات نیز باید از فولاد ضدزنگ به همراه واشر و نوارتفلون استفاده نمود).
مزایای ازن ژنراتور پرورش ماهی در صنعت آبزی پروری:
- کاهش بیماری در آبزیان
- افزایش اکسیژن محلول در آبکاهش مصرف آب
- افزایش سرعت رشد پرورش آبزیان
- مکمل یا جایگزین فرآیندهای درمانی آبزیان
- افزایش شفافیت آب
- حذف آلاینده های آلی، آفت کش ها، مواد رنگی در آب و نیترات در محیط رشد آبزیان
- بهبود در فیلتراسیون ترکیبات نامحلول در آب
- بهبود در تصفیه بیولوژیکی
مزایای ازن ژنراتور آکواریومی(زینتی):
- کنترل بیماری ها و جلوگیری از شیوع آن
- کاهش استرس در آبزیان
- افزایش در تکثیر و زادآوری آبزیان
- حذف بوی بد ناشی از تجزیه ضایعات آبزیان
- افزایش شفافیت و کریستالی شدن آب آکواریوم
- حذف ترکیبات نیتروژنی مانند آمونیاک، آمونیم و نیتریت
تزریق گاز ازن به آب استخرها می‌تواند به دو صورت انجام گردد:
1- یک‌بار در روز
2-چند بار در روز (روش بهتر نسبت به روش اول)
میزان آمونیاک و مواد معدنی نامحلول در آب 3-4 ساعت پس از غذادهی به ماهیان به حداکثر مقدار خود می‌رسد .البته باید میزان مواد معدنی موجود در آب در نظر گرفته شود.
نکته: میزان بهینه گاز ازن برای گندزدایی بسیار متغیر است.
مراحل تزریق گاز ازن در استخرهای پرورش ماهی:
ازن در چهار مرحله می‌تواند به آب جهت پرورش ماهی اضافه گردد:
1- به همراه گاز اکسیژن تغذیه‌کننده بعد از بیوفیلتر قبل از مخزن آب پرورش ماهی: در این مرحله آب ازنیته باید برای چند دقیقه در اتاق deozonation باقی بماندکه سبب کاهش خطر تماس ماهی با رسوبات ازن می‌شود.
2- قبل از بیوفیلتر : که سبب کاهش خطر تماس ماهی با رسوبات ازن می‌شود.مزیت این مرحله افزایش اکسیژن نامحلول در آب و عیب آن افزایش رسوبات و اختلال در کار بیوفیلتر است.
3- به همراه آب ورودی منبع: که سبب جلوگیری از ورود عوامل بیماری‌زا به داخل سیستم می‌شود.
4- در هنگام خروج فاضلاب: که سبب از بین رفتن عوامل بیماری‌زا و جلوگیری از ورود آن‌ها به محیط می‌گردد.
توصیه می‌شود که گاز ازن در دو مرحله به آب تزریق نگردد:
الف) قبل از حذف مواد زائد درشت: زیرا مقرون‌به‌صرفه نیست.
ب) در مخزن آب پرورش ماهی: سبب افزایش خطرات ناشی از تماس ماهی با رسوبات ازنی می‌گردد.
نکته : استفاده از آب‌شور مانند آب دریا سبب افزایش اکسیدانهای سمی می‌گردد. زیرا گاز ازن با یون‌های برمید و کلرید واکنش‌های سمی انجام می‌دهد.
راه‌حل: استفاده از فیلترهای کربن فعال برای حذف رسوبات و اکسیدانهای سمی موجود در آب