شنا يكي از ورزش ها و سرگرمي هاي بسيار مناسب و لذت بخش براي كليه افراد در سنين مختلف محسوب مي شود، اين تفريح درهواي گرم تابستان طرفداران زياد دارد. در حال حاضر در مدارس، خوابگاه ها، هتل ها، پارک ها و يا موسسات، تفريحات عمومي اغلب به واسطه استقبال مردم از استخر هر يک داراي يک چنين امکاناتي هستند که باز هم جوابگوي مراجعه کنندگان و اشخاصي که علاقه به محيطي بهداشتي و تميز و راحت براي گذراندن ساعتي از روز جهت ورزش و يا تفريح دارند نيستند. اينگونه اماکن بايستي بوسيله يکي از سازمان هاي زيربط مورد کنترل و بازديد دقيق قرار گيرد تا خطري از هر نظر متوجه استفاده کنندگان آن نشود و باعث بروز بيماري هاي پوستي، قارچي، اختلالات روده اي، اسهال، ناراحتي هاي چشم و گوش و بيماري هاي مقاربتي نگردد. به هر حال بايد سعي شود که آب اين اماکن تا حد امکان پاک و عاري از موجودات بيماريزا باشد. بمنظور دستیابی به اطلاعات، استانداردها، چک لیست ها و یا مطالعات علمی در زمینه بهداشت در اماکن ورزشی متأسفانه، خلاء شدیدی وجود دارد. در این سایت سعی شده است تا نتیجه تحقیقات انجام شده و اطلاعات فنی موجود تا حد امکان ارائه گردد.

هدف ازاین کار آشنا کردن عموم جامعه با ويژگي‌هاي بهداشتي آب استخرهاي شنا، شناگاه‌هاي طبيعي و مشخصات عمومي استخرهاي شنا جهت اطمينان حاصل كردن از شرايط بهداشتي، سلامتي وايمني محيط هاي عمومي شنا مي باشد.

مطالب ارايه شده دراين سایت درمورد تمام استخرها كاربرددارد، اما با اين وجود بهتر است استخرهاي شناي خصوصي، استخرهاي كوچك آب درماني، استخرهاي شني موقت و استخرهاي آكواريومي را استثنا قائل شد. شناخته شده ترین انواع استخرها در ایران عبارتند از:

• استخرهاي شناي تفريحي (سرسره دار، موج دار و…. )
• استخر شناي حرفه اي و مسابقات
• استخرهاي آموزشي خردسالان
• استخرهاي آبگرم
• استخرمعلولان
• استخر كف متحرك

در اين راهنما اصطلاحات و تعاريف زيربكار مي رود:

استخرهاي شنا برحسب نوع فعاليت تقسيم بندي شده وبرهمين اساس داراي ویژگی هایی خواهند بود كه بايد ازابتداي برنامه ريزي و طراحي مد نظرقرار گيرد .با توجه به شرح فوق بطور كلي استخرها را مي توان در دو نوع روباز و سرپوشيده طبقه بندي نمود و هم چنين نوع كاربري آنها نيز طبقه بندي ديگري مانند استخرهاي شناي قهرماني، استخرهاي تفريحي، بهداشتي درماني دارد كه معمولا با قسمت هاي ديگري همچون سونا و يا واحدهاي بدن سازي است.

1- استخرهاي روباز

استخرهاي روباز باوجود هزينه كمتر ساخت ونگهداري نسبت به استخرهاي سرپوشيده وباوجود بهره برداري از طبيعت آزاد، گل و گياه وآفتاب كه شرايط محيطي بسيارمطلوب و جذاب تري را فراهم مي‌آورد،ولي درعمل كارايي لازم را درمقايسه با استخرهاي سرپوشيده ندارد، به گونه اي كه دوره كوتاه، بهره برداري در طول سال سبب پيامدهایي از جمله رها شدن كليه تاسيسات استخردربيشترين ايام سال بدلیل بي توجهي به تامين پرسنل دائم و موظف نبود سيستم مشخص حفاظت ونگهداري از تاسيسات، نبودنظام مديريت واحد و پايدار ميشود. ازاينروتوصيه ميشوداستخرهاي روبازدرداخل يكمجموعه ورزشي و يادر جوار استخرهاي سرپوشيده درنظر گرفته شود و يا با استفاده از سيستم سقف هاي سبك و جمع شو زمان بهره برداري به سرتاسر سال افزايش پيدا كند.

 2- استخرهاي پر و خالي شونده

در اين نوع استخرها برای یک مدت زمان که در آن آب تازه پر شده وجود دارد مورد استفاده قرار می گیرد و پس از مدتي استفاده و افت کیفیت آب، آب استخر را تخليه و مجدداٌ از آب تمیز آبگیری و پر مي كنند.

 3- استخرهاي داراي جريان آب مداوم

استخرها توسط یک جریان تازه آب با کیفیت قابل قبول و بدون تصفیه، مدام در حال تغذیه به آنها وارد و از آن خارج مي گردد. بنابر این کل حجم استخر بصورت فاضلاب به همان میزان آب ورودی در طی یک مدت زمان تخلیه می شود و هیچگونه تصفیه ای صورت نمی‌گیرد. اين استخرها بهتر از دسته اول هستند مشروط به اينكه آب مورد استفاده سالم و قابل اطمينان باشد و تعداد شناگران از حد معين و مجاز براي ظرفيت استخر تجاوز نكند و مقدار آبي كه وارد و خارج مي شود متناسب با تعداد شناگران باشد.

از مزایای این استخرها می توان به عدم افزایش جمعیت باکتریایی و کدورت آب اشاره نمود که تغییری درآن پیش نمی آید و لیکن به طور کامل نیز از استخر حذف و خارج نمی شود. جدول 1 تاثیر جریان آب رقیق سازی در حذف آلودگی از استخرهای با جریان مداوم را نشان می دهد.

 4- استخرهاي داراي سيستم گردشي يا داراي مدار بسته

اين دسته از استخرها از نظر بهداشتي بهترين نوع مي باشد. در اين نوع استخرها یک میزان جریان از آب استخر همواره توسط پمپ در حال گردش می باشد به این ترتیب که آب پس از خروج از استخر از طریق سیستم تصفیه و بعد از گندزدایی، به کیفیت مناسب رسیده و مجددا” به استخر برگشت داده می شود دراین نوع استخرها ،میزان آب چرخشی باید به نحوی باشد که هر 8-6 ساعت آب استخر تعویض گردد. برای

استخرهای خصوصی که شناگران کمتری استفاده می نمایند ممکن است هر 12 ساعت قابل قبول باشد.

 5- استخر خصوصي، مسكوني

استخري است كه صرفا براي استفاده مالك، اعضاء خانوادهو حداكثر 3 واحد مسكوني ويا مهمانان شخصي مورد استفاده قرار مي گيرد. اين استخر كاربرد عمومي ندارد.

 6- استخر عمومي

هرگونه استخري كه باهدف انتفاع مالي يا ارايه خدمات به عموم افراد جامعه ويا قشر خاصي از افراد جامعه ساخته مي شود. همانند استخرهاي عمومي با مالكيت شخصي واستخرهاي موسسات، سازمان‌ها يا مراكزدولتي و خصوصي، مدارس، مهد كودك ها، پادگانه اي نظامي، پلاژها، كمپ ها يا مجتمع هاي مسكوني، هتل ها، متل ها و موارد مشابه.

 7- استخر آموزشي خردسالان

ًجهت شناوآموزش افراد استخرهاي آموزشي مخصوص خردسالان، استخرهاي كم عمقي هستندكه صرفا كمسن وسال مورد استفاده قرارميگيرند. حضور افراد بزرگسال در اين استخرها فقط به منظورمراقبت و يا آموزش افرادخردسال ميباشد. بنابراين شنا كردن افرادبزرگسال دراين استخرهاممنوع است.

 8- استخر شناي تفريحي

ً براي تفريح و سرگرمي مورداستفاده قرارمي گيرند وممكن است در استخرهاي تفريحي صرفا مكان هاي مختلفي نظيرهتل ها و مراكزتفريحي عمومي نيز ساخته شوند.

– استخر سرسره دار

يك استخر سرسره داربه استخري اطلاق مي شود كه داراي يك يا چند سرسره معمولي، تونلي ويا با شيب تند به انضمام تجهيزات مربوط به گردش آب باشد. اين استخرها اغلب همان ضوابط استخرهاي شناي تفريحي رادارا مي باشند. الزامات خاص اين استخرها در چک لیست پیوستی آورده شده است.

 9- استخر موج ساز

به استخرهايي اطلاق مي شود كه داراي طرح و شكل ويژه اي بوده و با استفاده از يك دستگاه موجساز درآن ها به طور مصنوعي موج ايجاد مي گردد.

 10- استخر شناي حرفه اي و مسابقات

اين استخرها براي مسابقاتملي يا بين المللي و نيز شناي حرفه اي كاربرد دارد.

 11- استخر شيرجه

شناگران از سكوها ويا تخته هاي شيرجه اي كه داراي ارتفاعات مختلف از 1 تا 10 مترمي باشند به درون آب شيرجه مي زنند. استخرهاي شناي عمومي بارعايت عمق وفضاي لازم و تامين نظارت كامل فقط مجازبه نصب تخته هاي پرشي تا ارتفاع 3 متراز سطح آب مي باشند، مشروط به اينكه در صورت ازدحام و عدم كنترل امكان خارج كردن تخته هاي پرشي وجود داشته باشد.

 12- استخرهاي چند منظوره

بادرنظر گرفتن تمهيداتي درمقاطع استخرهاي مسابقه اي وتمريني امكان برگزاري سايرورزشهاي آبي تا حدود زيادي فراهم مي شود. به گونه اي كه رعايت عمق و شيب مجاز در كف استخرها وبهره‌گيري از تقسيم كننده‌هاي شناور، قابليت بسيار خوبي براي افزايش كارآيي وتبديل آن به استخرهاي چند منظوره به وجود خواهد آورد.

 13- استخر آبگرم طبيعي

به استخرهايي اطلاق مي شود كه با هدف درمان و آرامش بخشي طراحي شده است. اين استخرها داراي امكاناتي نظيرپاشش سيكلي آب، آب گرم، آب سرد، حمام آب معدني، سيستم تزريق هوا درون آب، ايجاد حباب و … مي باشند. در اکثر کشورهایی که دارای منابع چشمه‌های معدنی هستند، مراکز بهداشتی درمانی بسیار مجهز همراه با پزشکان متخصص و تجهیزات کامل در تمام طول سال پذیرای بیماران و مراجعه کنندگان است، زیرا درمان با آب های معدنی نیز مانند سایر روش های درمانی باید زیر نظر پزشکان و متخصصین فن انجام شود تا از هرگونه اثرات سو احتمالی که ممکن است حتی جنبه های درمانی آن را تحت الشعاع قرار دهد جلوگیری شود.

 14- استخر معلولان

شامل استخرهايي است كه داراي شكل و طرح ويژه بوده و براي استفاده افرادي كه ناتوان جسمي هستند مورد استفاده قرار مي گيرد.

 15- استخر كف متحرك

به استخرهايي اطلاق مي شود كه درآنها با استفاده ازيك سيستم هيدروليك كف استخرقادربه بالا مدن بوده وداراي سيستم خودتميز كننده از طريق پاشش آب مي باشد. اين استخرهاعموماً براي استفاده افراد معلول بكار مي روند.

 16- استخر واترپلو

استخر واترپلو استخري است كه براي مسابقات رسمي ويا غيررسمي واترپلو طراحي وتجهيز شده است. واترپلو از جمله مشكل ترين ورزش هاي تيمي آبي است. بازي واترپلو اغلب دراستخرهاي سرپوشيده انجام مي شود.

 17- استخر غواصي

استخرغواصي، استخري است كه به دليل شرايط خاص تمرينات غواصي بايد داراي ابعاد، اندازهها و تجهيزات خاصي باشد.

 18- استخر شناي گروهي و نمايشي ، شناي موزون

شناي گروهي كهبه صورت نمايشي برگزارمي شوديكي ازرشتههاي نوين وموفق درورزشهاي آبي است كه طرفداران زيادي در بين جوانان دارد.

  اهمیت نظارت بر بهداشت محیط استخرهای شنا

كيفيت آب استخر هاي شنا از نظر سلامت آب و مشخصات ظاهري آن يكي از مهمترين عوامل درايجاد نشاط و شادابي در شناگر و تبديل فضاي استخر به مكاني مفرح و شادي بخش براي استفاده كنندگان مي باشد. رعايت استانداردهاي بهداشتي در استخرهاي شنا جهت حفظ سلامت و بهداشت استفاده ‌كنندگان و همچنين رعايت بهداشت محيط زيست از ضروريات می باشد.

اهمیت رعایت نکات بهداشتی در استخرها بیشتر از جوانب مختلف بخصوص بیماری های منتقله از راه آب می باشد، بدیهی است هرگونه کوتاهی از جانب کارکنان استخرها و شناگران موجب انتشار و انتقال بیماری هایی نظیر تیفوئید و پاراتیفوئید، اسهال خونی باسیلی، وبا، آمیب دیسانتری ،ژیاردیا و … می گردد.

با اندازه گیری pH و ضدعفونی صحیح و منظم آب استخر می توان از ابتلا به بسیاری از این بیماری ها جلوگیری نمود. از آنجائیکه برخی از عوامل بیماریزا نظیر بعضی از انواع تک یاخته های خطرناک با کلرزنی آب از بین نمی روند، لذا به منظور حصول اطمینان از عاری بودن آب استخر از هر نوع آلودگی، بهتر است که به صورت متوالی و منظم آزمایشات میکروبیولوژیکی در مورد آب استخر انجام گیرد تا در صورت وجود برخی عوامل بیماریزا در آب، اقدامات مقتضی در آن مورد انجام پذیرد. بنابر این نظارت بهداشتی بر استخرها ،علاوه بر ويژگي هاي بهداشتي، از نظر كيفيت ظاهری و مسائل زیبا شناختی نيز حائز اهميت می‌باشد.

مسئله بسيار مهم دیگر بهداشتي در كليه استخرها، علاوه بر درجه پاكي آب، تجهيزات استاندارد است كه از نقطه نظر بهداشتي بايد كليه استخرها به آنها مجهز باشد. در صورتي كه در تاسيسات استخرهاي شنا شرايط ايمني و ساير معيارهاي بهداشتي وجود نداشته باشد نه تنها كمكي به تفريح و سلامت استفاده كنندگان نمي‌نمايد بلكه بر عكس موجبات بيماري هاي گوناگون را فراهم نموده و سبب زيان هاي غير قابل جبراني مي شود. پس نظارت بر ساختمان، تجهیزات و تسهیلات جنبی استخر، نظافت عمومی و رعایت نکات بهداشت عمومی و محیط دارای اهمیت است. با توجه به آنچه كه ذكر شد چون اداره، نظارت و مراقبت بهداشتي از اينگونه مراكز از نظر حفظ بهداشت عمومي حائز كمال اهميت مي باشد بايد مسئولان امر در جهت كنترل و اجراي دقيق مقررات بهداشتي و ايمني بوسيله صاحبان اين نوع تاسيسات نهايت كوشش و مراقبت را به عمل آورند. بنابر این بازدید،نظارت و پایش استخر و آزمایشات معمول HPC شیمیایی، کلر سنجی، برم سنجی و… در برنامه های نظارت میکروبی)کلیفرم گرماپاي ،مهندسین بهداشت محیط مورد توجه قرار گیرد. و این بازدیدها باید ازطرف مامورین بهداشت محیط بدون اطلاع قبلی مسئولین استخرها باشد.

– خطرات سلامت عمومي

عدم پیاده نمودن الزامات آئين نامه داخلي استخرهاي شنا توسط مدير و مسئولين استخر، مغاير با اصول بهداشتي و مخاطراتي براي سلامتي عمومي محسوب شده و دراسرع وقت بايد نسبت به رفع نواقص آن اقدام نمايند.

مواردي كه بايد براي جلوگيري از خطرات سلامتي شناگران مورد توجه قرار گيرد به شرح ذيل میباشد:

عدم اجراي حداقل الزامات مورد نياز براي گندزدايي بخش هاي مختلف استخر

• افت عملكرد مداوم فيلتراسيون استخرو تجهيزات گندزدايي
• افزایش ميزانpH بيشتر از7/8 در گندزدايي با كلر یا بيشتراز 8 با بروم يا کاهشpH به كمتراز7/2
• استفاده از آب هاي آلوده و يا تاييد نشده براي تامين آب آشاميدني و استخر
• عبور سيم هاي برق افقي با فاصله اي كمتراز 6 متراز لبه استخر

وجود مدارهاي الكتريكي محافظت نشده در ارتفاعي كمتراز 3 متراز لبه استخر

• تخلف در تعبيه روشنايي و روشنايي اضطراري
• عدم وجود تمامي تجهيزات نجات غريق در محوطه استخر
• قابل رويت نبودن كف استخربه دليل كدر بودن
• عدم وجود علامت مناسب نشان دهنده عمق استخرو يا نصب اشتباه نابجا
• اتصال سيستم لوله كشيآبشربوآباستخرويا اتصال ميان سيستم فاضالبوفيلتراسيون استخر
• عدمتعبيهوسايل و شرايط لازمبهمنظور جلوگيري ازدسترسي افرادبهداخل استخردر ساعاتي كه

استخربسته و يا خارج از سرويس دهي است.

• استفاده از مواد شيميايي فاقد تاييديه و يا بكارگيري نادرست مواد شيميايي در آب استخر
• شكستگي و يا عدم وجود شبكه فاضلاب در استخر
• شلوغي بيش از ظرفيت استخربه گونه اي كه منجربه نظارت ضعيف و نادرست بر شناگران شود.
• وجود شيشه و يا اجسام نوك تيزو برنده در داخل و اطراف محوطه استخر
• هرگونه موارد تهديد كننده سلامتي افراد

– مطالعات فني جهت احداث استخرها

آنچه مبرهن و حائز اهمیت است، موقعیت جغرافیایی و طرز قرار گرفتن ساختمان استخر است و یا بعبارتی وضعیت مرکزی ساختمان چگونه باشد، تا بهره‌وری مطلوب گردد كليه اطلاعات فني مربوط به ابنيه وتاسيسات بايد توسط فرد صلاحيت دار داراي مجوزتهيه شود. تمامي سازه ها بايد مطابق با الزامات قوانين ومقررات مرتبط مانند مقررات ملي ساختمان باشد.

از اطلاعات فني می توان به موادی ذیل اشاره نمود:

مساحت استخرو ظرفيت آن

• دبي جريان آب، نرخ گردش و مشخصات فيلتراسيون
• پيش بيني ظرفيت شناگراستخر
• منبع تامين آب، شرايط كمي و كيفي آن ازنظر خواص فيزيكي و شيميايي نظيرميزان قليائيت،pH،

يون هاي آهن و منگنز و كيفيت ميكروبيولوژيكي آب

• تشريح جزئيات سيستم فيلتراسيون تصفيه آب، تجهيزات گردش آب و تجهيزات تزريق موادشيميايي مورد نياز
• محاسبات هيدروليكي شامل: ميزان افت فشار در سيستم و تجهيزات گردش آب
• منحني هاي عملكردپمپ ها كه نشان مي دهد پمپ هاي طراحي شده براي گردش آب بطور مناسب آب را به گردش در مي آورند.
• وضعیت مرکزی: موقعیت استخر می بایست طوری که قابل دسترس استفاده کنندگان باشد.
• دور بودن از مسیر وزش دود تأسیسات کارخانه ها
• داشتن فضای لازم برای پارکینگ تفریح و پیک نیک
• داشتن وسعت كافي براي كليه تاسيسات مورد لزوم
• مکان تهیه آب مناسب با استفاده از آب شهری در دسترس و یا توسعه چاه و چشمه
• امکان بودن تخلیه فاضلاب استخر به شبکه جمع آوری فاضلاب عمومی.
• آماده شدن كليه نقشه هاي مربوط به جزئيات طرح در يك مقياس مناسب
• جزئيات كامل مربوط به ابعاد، اندازه ها، ارتفاع و سطح مقطع هاي مناسب سازه ها
• اتصالات، نردبان ها، سكوهاي شيرجه، مجاري ورودي و خروجي آب، روشنايي و….
• دياگرامهايشماتيك،نقشهوجزئياتكدارتفاعيتاسيساتمربوطبهآبو سيستمهايگردشآب
• طرح و شيب حاشيه استخر، نشان دهنده ابعادوموقعيت شيرهاي مخصوص شستشو، نشانگرهاي عمق،مجراهاي فاضلاب و مناطقي كه بايد روشن باشد.

کنترل کیفیت و سالم سازی آب استخرهای شنا

چنانچه آب تأمینی برای استخر کاملا سالم باشد، ورود حتی مقادیر جزئی باکتری های پاتوژن توسط شناگران احتمال خطرعفونت را بهمراه دارد.آب استخرها اگر چه به مصرف شرب نمی رسند اما درصورت تماس با بدن انسان یا بلع اتفاقی موجب انتقال بیماری به انسان می شود. خصوصاً در مواردی که آب دارای باقیمانده مواد گندزدای فعال (کلر) به مقدار کافی نباشد، این خطربیشتر میشود. نظارت بر ساختمان استخر، تجهیزات و تسهیلات جانبی استخر، نظافت عمومی ورعایت نکات بهداشت عمومی ومحیط همه دارای اهمیت می‌باشد. کنترل کیفیت آب استخرهای شنا بنحوی که سلامت شناگران حفظ شده وازنظر خصوصیات فیزیکی، ظاهری و جنبه‌های زیباشناختی،آب مقبولیت لازم برای شناگران را داشته باشد،دارای اهمیت است. یکی ازمواردمهم نظارت براستخر شنا، نظارت بهداشتی برآب آن می باشد این نظارت باید از طرف مأمورین بهداشتی انجام گیردهدف از تصفیه آب استخر حفظ سلامت شناگران و جلوگیری ازانتقال بیماریهای منتقله از آب و حفظ شرایط بهداشتی آب ازنظر كيفيت باكتريولوژيكي وفیزیکی و مطلوبیت آب ازنظر ظاهری و مسائل زیباشناختی آب می باشد. بطوریکه شناگران ازآبی با کیفیت مناسب بهداشتی و ظاهری تمیز، زلال و خوشایند استفاده نمایند.

جهت کنترل کیفیت آب استخرهای شنا ضروری است آبی که به عنوان آب تغذیه کننده استخراستفاده میشود دارای کیفیت مطلوب با توجه به معیارها و استانداردهای موجود مربوطه باشد. در این خصوص استفاده ازمنابع آب شهری و منابع آب زیرزمینی ضرورت دارد. هچنین نوع استخر از نظرجریان مداوم، جریان چرخشی- گندزدائی و سالم سازی آب ازنظر میکروبی، کنترل جلبک، کنترل pH و خورندگی،کنترل شفافیت آب استخر،کنترل آهن ومنگنز،کنترل درجه حرارت آب استخر، سیستم تصفیه و سیستم بازچرخش آب و به عملیات مربوط به کنترل آب استخرتوسط بهره برداران استخر توجه گردد.

آلودگی های استخرهای شنا

آب استخرهاي شنا سريعا بوسيله استفاده كنندگاني(شناگران) كه آلودگي هايي شامل چربي ومواد دفعي بدن مانند ترشحات بيني، بزاق دهان، عرق بدن، مواد مدفوعي، ادرار، كرم ها و لوسيون ها مختلف بدن را در آب استخر وارد مي كنند، همچنين به همان ميزان مو و گردوغباری كه از طريق باد و موادي كه از اطراف استخر رو باز وارد آن مي شوند آلودگي را افزايش مي دهند، آلوده ميگردند.

در این راستا آلودگی های استخرهای شنا به 3 گروه تقسیم می می شوند:

الف-  آلودگی های فیزیکی: مواد نامحلول و کلوییدی که توسط شناگران و از فضای اطراف وارد آب استخر می شود، موجب کدورت آب می گردد و غذای میکروارگانیزم ها را تامین می کند.

ب- آلودگی های شیمیایی:آلودگي شیمیایی آب استخرهای شنا شامل مواد شیمیایی مورداستفاده در تصفیه آب استخر، مواد حاصل ازواکنش این مواد، بخصوص گندزداها با موادآلی ومعدنی موجوددرآب خام و مواد دفعي آزاد شده از شناگرها شامل ترشحات بيني، حلقي، پوستي ، كرمها و پمادها و سوسپانسیون تراشه هاي پوست، مو و چرک،گریس،روغن ها و… که مواد انتقال یافته توسط شناگران به استخرهای شنا می باشد.

ج- آلودگی های میکروبیولوژی: استخرهای خصوصی و عمومی محل مناسبی برای رشد میکرواورگانیزم های بیماریزا می باشند که توسط بعضی شناگران به آب منتقل شده ودر داخل آب و یا در بیوفیلم ها رشد و تکثیر می نمایند. احتمال انتقال بیماریهای عفونی از طریق استخرها امکان پذیر است،

بنابراین افرادی که دچار بیماری هستند، نباید به این مکانها رفت و آمد کنند. از بین بیماری های منتقله از طریق آب شناگاه ها به تب تیفوئید، دیسانتری، تراخم، لیپتوسپیروزیس، انتقال کرم های حلقوی و دیگر عفونت های پوستی، شیستوزومیازیس، خارش شناگران، بیماری دستگاه تنفسی ، بیماری گوارشی و…. را نام برد. این عوامل بیماریزا را بصورت آمیب و پروتوزوآ، باکتری، ویروس، قارچ و کرم حادانگل میتوان دراکثر استخرهایی که فاقد سيستم هاي تصفيه بهداشتي مي باشند، مشاهده نمود . در ادامه تعداد ی میکروارگانیزم شناخته شده که باعث بیماری های عفونی در شناگران می شوند معرفی شده اند.

شناگران كه وارد آب استخر ميشوند، ميتوانند از طريق پوست خراشيده وارد بدن شوند و ايجاد عفونت كنند. عوامل ايجادكننده زرده زخم و كورك) استرپتوكوك و استافيلوكوك (نيز ميتوانند از طريق آب آلوده استخر، منتقل شوند.

– شاخص های بهداشتی کیفیت آب استخرهای شنا

دانش انتقال بیماری ها موید آن است که برخی از بیماری ها ممکن است بر اثر استقرار یا راهبری نادرست و کلریناسیون نامناسب و یا از طریق تماس و یا بلعیدن آب آلوده ایجاد شود که از بین آنها می توان حصبه، اسهال، هپاتیت عفونی و بیماری های معدی روده ای، کونژنکتیویت، تراخم، لپتوسپیروز، بیماری قارچی و عفونت های پوستی، شیستوزومیازیس و ژیاردیازیس، خارش پای شناگر، بیماری های دستگاه فوقانی تنفسی نظیر عفونت سینوس ها،گلودردعفونتی، عفونت گوش میانی،التهاب مکرر پوششهای مخاطی چشم ها گوش ها و گلو را نام برد. کاربرد مازاد بر نیاز آلوم و عدم کنترل pH و مواجه شدن با سطوح حفاظت نشده بدن، موجبات التهاب، تحریک، خارش و عفونت می گردد. انقباض پوست در هنگام غوطه ور شدن در آب، ورود مستقیم آب آلوده را به داخل بینی و چشم را میسر می سازد.

مطالعات گسترده تر نشان داده است که علائم بیماری های دستگاه تنفسی و گوارشی در بین شناگران بیشتر از غیر شناگران می باشد. میکروارگانیسم هایی که بعنوان شاخص احتمالی برای کیفیت آب شنا پیشنهاد شده است عبارتند از کلیفرم، فیکال کلیفرم، فیکال استرپتوکوکسی و سودوموناس آئروژینوزا، کلستریدیوم پرفرنژنس که به گونه ای به مدفوع انسانی مرتبط می باشند.کلستریدیوم پرفرنژنس، شیگلاها، سالمونلاها در مطالعات اختصاصی، برای پی بردن به کیفیت بهداشتی بودن آب جهت شنا در سواحل دریا مورد استفاده قرار گرفته است ولی باید توجه داشت که فیکال استرپتوکوکسی و کلستریدیوم پرفرنژنس بهترین شاخص قلمداد می گردد. استاندارد کلیفرم، در خصوص قضاوت روی کیفیت بهداشتی آب های تفریحی محسوب می شود. عده ای از محققین وقوع موارد لپتوسپیروزیس در نزد افرادی که در آب آلوده به فاضلاب خانگی، فضولات حیوانی وحشی، گله گاو، گوسفند، موش آبی و … به شنا پرداخته اند گزارش نموده اند و تأکیدی بر عدم استفاده از چنین آبهایی برای شنا می باشد. استخرهای آب گرم و آب های گرم معدنی و غیر سرپوشیده نیز می توانند در بروز این می باشد که تک یاخته تاژک دار آزاد زی محسوب بیماری نقش داشته باشند و عامل بیماری نگلریا می شود. و گونه ای است که در خاک، سبزیجات در حال فساد و آب شیرین طبیعی یافت می شود.

کیفیت آب استخرهای شنا توسط عوامل شیمیائی، فیزیکی وبیولوژیکی تعیین می شود.درتصفيه و گندزدايي آب استخرهاي شنا بايد ويژگي‌ها و الزامات باكتريولوژيكي، فيزيكي و شيميايي ارائه شده براي آب استخرهاي شنادر استاندارد ملي 11203 مد نظرقرار گيرد. نمونه‌برداري براي انجام آزمون هاي لازم بايد مطابق استاندارد ملي ايران به شماره 4208 انجام گيرد.

– استانداردهای فیزیکی، شیمیایی و باكتريولوژيكي آب استخرهای شنا

کیفیت بهداشتی استخر شنا با برخی از آزمون ها بر اساس شیوه شرح داده شده در کتاب روش های استاندارد به کمک نیروهای ارائه دهنده خدمات آزمایشگاه انجام می گیرد. در استخرهاي شنا كه آب آنها از تاسيسات آب رساني يا چاه هاي اختصاصي تامين مي گردد حفظ پاكي آب از نظر ارتباط با آلودگي ها و همچنين تجديد مرتب به وسيله تصفيه ضرورت دارد. آب استخرهاي كه مورد استفاده شناگران مختلف واقع مي شود در اثر اضافه شدن موادي از بدن شناگران، بو، چرك، ميكرب هاي دستگاه تنفسي ، گوارشي و غيره و ساير باكتري هاي مصر و مواد زائد موجود در روي پوست آلوده ميشود وچون ميزان اين آلودگي ها بر اثر شنا و استفاده افراد از استخر به طور مرتب رو به افزايش است وسيله بسيار مناسبي براي آلوده شدن عده كثيري از مردم كه از استخر استفاده مي‌نمايند فراهم مي گردد.

بنابراین باید کیفیت آب استخرهای شنا را از لحاظ خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی کنترل، و مورد قبول واقع گردد. لذا به منظور جلوگيري از بيماري بايد به استاندارد هاي بهداشتي كه براي استخرهاي شنا تدوين گرديده توجه داشت. اين معيارها بر حسب درجه اهميت به قرار زير مي‌باشند.

ويژگيهاي باكتريولوژيكيآب استخرهای شنا بر اساس استاندارد ملي ایران را نشان می دهد)جدول2(.

يادآوري1- ميزان قليائيت كل آب استخر هاي شنا نبايد بيش از 150 ميلي گرم در ليتر باشد.

يادآوري2- محدوده پی اچ مناسب براي آب استخر شنا 7/2 تا 8 مي باشد.

يادآوري3- كدورت آب استخر شنا نبايد بيش از NTU 0/5 باشد.

يادآوري4- ميزان كلر آزاد باقيمانده در آب استخر هاي شنا بايد 1 تا 3 ميلي گرم در ليتر باشد.

با توجه به اهمیت تک یاخته ها ی انگلی در آب مانند ژیاردیا و کریپتوسپوریدیوم به جهت مقاومت بالای آنها در مقابل گندزدایی معمول آب استخر های شنا، پیشنهاد می‌گردد در صورت مهیا بودن امکانات آزمایشگاهی مورد آزمون و ارزیابی قرار گیرد.

کیفیت بهداشتی استخرها از روی آزمایشات میکروبی

فقدان کدورت ضریب اطمینانی برای عمل گندزدائی محسوب می شود.کدورت و تیرگی آب استخرها، ناشی از عدم کارائی و یا کثیفی صافی، ایجاد ترک و شکاف در بستر استخر، نامناسب بودن پوشش صافی دیاتومه‌ای و قلیائیت بالای آب بوده و ضرورت اصلاح و بهبود هر یک از وضعیت یادشده را طلب می نماید. رنگ قهوه ای متمایل به قرمز ممکن است در اثر آهن، رنگ قهوه ای تیره در اثر منگنز، رنگ سبز متمایل به آبی در اثر خوردگی مس، ایجاد شود. وجود جلبک ها ممکن است منجر به پیدایش لجن و رنگ سبز یا قهوه ای در آب گردد. معيارهاي الزامي براي مشخصات فيزيكيو شيميايي آب استخرهاي شنا بايد مطابق جدول 3 باشد.

  توجهات بهداشتی به شناگاه ها

تعداد بیماری های مرتبط با آب بسیار زیاد است. بعضی از آنها از طریق نوشیدن مستقیم آب آلوده در این گروه قرار می‌گیرند. در بعضی دیگر آب نقشی در نگهداری و تکثیر ناقل بیماری مانند مالاریا دارد و در بسیاری دیگر زمینه ساز ایجاد محیط مناسب برای برقراری چرخه عامل بیماریزا در طبیعت مانند آلودگی به کرم قلابدار است، استخر شنا محل بسیارمناسبی برای انتقال بیماریهای پوستی وعفونی می باشد. اهمیت بهداشتی آب استخرهای شنا دررابطه با کیفیت میکروبی و شیمیایی آب می‌باشد. بعلت اینکه دریک مدت زمان محدود تعداد زیادی ازافراد همزمان ازاستخراستفاده می‌کنند، بنابراین استخرهای شنا همیشه با مسائل و خطرات بهداشتی همراه می باشند.

 اصول تصفیه آب استخر

کنترل استانداردهای فیزیکی، شیمیایی و میکروبی آب استخرهای شنا بخصوص استخرهای با جریان چرخشی، دارای اهمیت فراوانی است. این تصفیه اغلب شامل فیلتراسیون همراه با و یا بدون تصفیه شیمیایی است و هدف از آن، نگهداری آب در یک شرایط مطلوب و سالم برای شناگران می باشد که می توان به معیارهایی از جمله عاری نگهداشتن آب استخر از عوامل بیماریزا، جلوگيري از رشد جلبک ها، حذف مواد تحریک کننده و سمی، حذف بو و طعم نامطلوب و كدورت، جلوگيري از خورندگی اتصالات استخر و تجهیزات و يا رسوبگذاری و حفظ شفافیت آب اشاره نمود.

– تصفيه فيزيکی:

هدف از تصفيه فيزيکی جدا كردن ذرات معلق و يا ته نشين شده خارجی از چرخه و سيکل تصفيه میباشد. آلودگی های فیزیکی را می توان با فاکتورهايیاز جمله طراحی هیدرولیک استخر و تعیین تعداد و محل ورود و خروج آب برایجلوگیری از سکون آب، تعیین دبی صحیح گردشی آب، انتخاب فیلتر مناسب و انعقاد مواد کلوییدی بطوریکه توسط فیلتر جمع آوری شود رفع نمود. استفاده از اين روش بهترين نتيجه را خواهد داشت. ضمنا چربي ها و ساير ذراتی که به دليل سبکی بر روی آب باقی می مانند، توسط سر ريز کردن استخر و يا استفاده از سيستم ترجمه فارسي از آب استخر زدوده می گردند. بعد از مدتی که از آب استخر استفاده می شود، با وجود سالم بودن سيستم تصفيه و کلرزنی مناسب آب روز به روز کدرتر شده و pH آب تغييرات و نوسانات مختلف را نشان خواهد داد.

– تصفيه شيميايی:

آب استخرهای شنا مجموعه ای از انواع باکتری ها، چربي ها، نمک های محلول در آب، گرد و غبار، ذرات معلق و … را درخود دارند. لذا گندزدایی کردن اين آب جهت تامين بهداشت عمومی بسيار ضروری و مهم می باشد. معمولی ترين ماده ای که به آب استخر اضافه می گردد تا آن را گندزدایی و قابل استفاده نمايند، کلر است. کلر بصورت گاز و يا پودرهای گرانولی قابل تهيه بوده و با توجه به درصد خلوص آن قابليت تزريق و اضافه نمودن به آب را دارا است. در صورتيکه از گاز خطرناک کلر (منجر به مرگ) استفاده گردد استفاده از تجهيزاتی که مخصوص تزريق آن به آب می باشد، ضروری است. در تامین آب تصفیه شده برای استخرها یکی از روش های فوق با توجه به شرایط و پارامترهای مربوطه اعمال می شود و لیکن در رابطه با تصفیه جریان آب در گردش به علت پایین بودن مواد معلق و کدورت می توان روش صاف سازی در خط را اجرا کرد. توانایی یک سیستم تصفيه برای تمیز نگهداشتن یک استخر بستگی به اندازه فیلتر، اندازه فیلتر، اندازه موثر ماسه، ابعاد لوله، تعداد کف گیرها، تعداد ورودی ها، نسبت گردش و مشخصات پمپ دارد. که این عوامل به نوع استخر، تراکم، سرپوشیده بودن و یا باز بودن و شکل استخر ها متفاوت است. لازم به یاد آوری است که تمام آب استخرها از طریق فیلتراسیون تصفیه نمی شود پالایش آب بواسطه رقیق سازی متوالی انجام می شود. اگر در استخری، آب ورودی حاوی مقداری معینی گل ورودی باشد در گردش اول حدود 67 درصد و در گردش دوم 86 درصد جدا می شود. جدول 4 رابطه حذف آلودگی با تعداد گردش آب به شرح ذیل آمده است.

• آمیب ها، انگل ها و قارچ ها و بعضی از ویروس ها و میکروب ها نسبت به دوز مجاز کلر مقاوم میباشند. تمامی این میکروارگانیزم ها در روش های نام برده بالا برای رفع آلودگی های، اکسیده شده و از بین می روند.(در فرايندهاي تصفيه فيزيكي وشيميايي از بين مي روند.
• به منظور از بین بردن میکروارگانیزم های داخل استخر، از کلر وترکیبات آن و یا اکسیژن فعال استفاده می شود. از آنجایی که گندزدایی این مواد فقط در طیف مشخص pH موثر می باشد، pH آب بایستی بصورت کنترل شده بین 7/2 تا 7/8 نگهداری شود.
• روی کلیه سطوح بخصوص دیواره های استخر در مدت بسیار کمی بیوفیلم ایجادمی شود که بستر رشد و تکثیر میکروارگانیزم ها بوده آنها را از تاثیر و نفوذ مواد گندزدا مصون می نماید. بر اثر حرکت آب قسمت های رشد یافته بیوفیلم ها جدا شده و درداخل آب شناور می شوند. از این نظر نظافت کامل دوره یی دیواره ها و کف استخر با جاروی استخر الزامی می باشد. جاروهای استخر اتوماتیک و هوشمند کار نظافت استخر را با قابلیت اطمینان بالا انجام می دهند.

بنابر این بکارگیری فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی در این ارتباط الزامی است و بنابراین واحدهای آشغالگیر ریز، بسیارریز، انعقاد و لخته سازی، صاف سازی و کلرزنی مورد استفاده قرار می گیرد.

رشد جلبک در استخرهای روباز موجب تشکیل لایه های بیولوژیکی در سطوح دیواره ها می شود. این امر موجب کاهش شفافیت آب و افزایش طعم و بو و مصرف کلر اضافی می گردد.

بکارگیری سوپرکلریناسیون، سولفات مس، آمونیوم کواترنر، تخلیه آب استخر، شستشوی کامل، برس کشی سطوح و تأمین کلر به مقدار 3-1 میلی گرم در لیتر مناسب است. برای حذف مواد معلق و کلوئیدی فرآیند انعقاد لخته سازی ضروری است، استفاده از آلوم و یا پلیمرها بعنوان کمک صافی قبل از ورود آب صافی جهت صاف سازی در خط کاربرد دارد. برای حذف مواد لخته شده از فیلترهای صافی شنی تند ثقلی، صافی شنا تحت فشار، صافی آنتراسیت تحت فشار، صافی دیاتومه تحت فشار، صافی خلاء، صافی کارتریج استفاده می شود که معمول ترین صافی ها برای استخرهای شنا، صافی شنی تحت فشار می باشد. ابتدا آشغالگیرریز مناسب برای گرفتن ذرات و مو تعبیه شود.آشغالگیرهای بسیار ریز بعنوان مایکرواسترینر که از لایه های الیاف مانند تشکیل شده است می توانند ذرات بزرگتر از 1 میلی متر را از آب حذف نمایند برای این منظور کاربرد خوبی دارند. سوراخ های بین الیاف در حدود اعشار میلی متر می باشد لذا براحتی جهت حذف جلبک ها، دافنیا و سیکلوپس ها کاربرد دارد. برگشت کل جریان آب استخر در طی 6 تا 8 ساعت باید فراهم شود و چنانچه بتوان کل آب استخر در مدت 3تا4 ساعت صورت گیرد بهتراست.

در صورت عدمرعايت استانداردهاي بهداشتي استخر، مي تواند بيماري هاي بسياري نظير حصبه، شبه حصبه،اسهال،عفونت هاي گوش و حلق وبيني ويا حتي بيماريهاي مقاربتي را به شخص استفاده كننده ازآب آلوده استخرمنتقل نمايد. با گندزدايي وزلال سازي دائمي و صحيح، مي توان آب استخررادر سطح بهداشتي قابل قبولي نگه داشت.

  مقایسه کلـــر ، آب اکسیژنه و  UV برای گندزدایی آب استخر ها

– گاز کلر

در مقادیر زیاد قابل تامین بوده و برای استخرهای بزرگ راه حلی عملی ارائه میدهد.

تنظیم دوز صحیح کلر برای ضدعفونی موثر فقط با دستگاههای اندازه گیری گرانقیمت میسر است

کلر pH آب را تغییر می‌دهد. ضمنا تاثیر ضدعفونی کنندگی کلر به میزان pH آب بستگی دارد.کلر فقط در آب با pH. 7 الی 4/7 موثر است. برای تنظیم pH نیاز به اسید و سایر تثبیت‌کننده ها می‌باشد.

تاثیر ضدعفونی کلر نیاز به 30 تا 45 دقیقه زمان دارد.

کلر با غلظت بالاتر از حد مجاز ( mg/lit 0.2) برای استخرهای سرپوشیده سمی و خطرناک است.

کلر ایجاد آلرژی میکند.

کلرعناصر مولد سرطان ایجاد می کند. (هیدروکربور های کلر، تری هالو متانها و آمینو اسیدها)

کپسول کلر خطر انفجار و نشت داشته و نیاز به فضای مستقل دارد.

– آب ژاول

ارزان بوده و بسادگی قابل تامین است.

ایجاد رسوب شدید در محل تزریق نموده موجب گرفتگی پمپ و لوله ها میشود.

فقط در  PH حدود 7.3 تاثیر ضدعفونی دارد.

شدیدا سرطانزاست.

بو دار و خورنده است.

در اثر ماندن خاصیت ضدعفونی خود را از دست میدهد.

– آب اکسیژنه

آب اکسیژنه اکسید کننده‌یی قوی است که برای حذف مواد آلی و معدنی که موجب فاسد شدن آب استخر میشوند بکار میرود.

تزریق این عنصر قبل از دستگاه UV باعث ایجاد رادیکالهای OH میشود که بیش از چند ثانیه در دسترس نمی باشند و در این مدت با خاصیت شدید اکسید کنندگی خود، مواد باقیمانده آلی و معدنی را تجزیه میکند. بدین ترتیب نیاز به تعویض آب استخرهای حتی با بار آلودگی بالا بسیار تقلیل می یابد.

آب اکسیژنه موجود در آب با دوز صحیح، برای شناگر غیر قابل تشخیص است.

با آب بخوبی مخلوط میشود، غیر فرار است و تا زمان اکسید کردن مواد آلی در آب باقی میماند.

در طیف pH 7-8.3 موثر است و به اسید و سایر تثبیت کننده ها نیازی ندارد.

خالص است و ایجاد املاح نمی کند.

خورنده نیست و در نتیجه به تجهیزات و تاسیسات آسیب نمی رساند.

ایجاد کف نمی کند، بی بو و بی طعم است.

غیر سمی است

ایجاد رسوب نکرده و در نتیجه آب کاملا شفاف می ماند.

– سیستم گندزدایی با پرتو فرابنفش (UV) :

اشعه فرا بنفش عوامل بیماریزایی که مسبت به کلر مقاوم هستند را مانند Legionella Pneumophilia و Pseudomonas Aeroginose را نیز از بین می‌برد.

اشعه UV  خواص فیزیکی و شیمیایی آب را تغییر نمی دهد. از این نظر آب را به مواد شیمیایی آلوده نکرده و بصورت طبیعی حفظ می‌کند. نوشیدن و استحمام در چنین آبی مفرح و لذت بخش است.

تاثیر ضدعفونی آنی دارد.

pH  آب تاثیری بر ضدعفونی ندارد. UV در طیف pH 6-8.5 بکار میرود.

دستگاه   UVمستقیما” در مسیر لوله آب نصب میشود. از این نظر نیاز به لوله کشی و فضای اضافی ندارد

سرویس و نگهداری دستگاه ساده است.

افت فشار آب در داخل دستگاه قابل اغماض است.

دستگاه  استهلاک مکانیکی ندارد.

– صرفه جویی های اقتصادی استفاده از UV (+ آب اکسیژنه) در جایگزینی کلر

تهویه کمتر برای دفع بوی کلر.

زنگ زدگی و رسوب کمتر تاسیسات.

صرفه جویی در مصرف آب بدلیل نیاز کمتر به تعویض آب استخر.

هزینه سوخت کمتر برای گرم کردن آب و فضا.

هزینه کمتر مصرف مواد شیمیایی تثبیت کننده.

بطور خلاصه می توان گفت که برای نابودی میکرو اورگانیزم های مضر آب روش استفاده از پرتو فرابنفش بر استفاده از کلر برتری دارد. علاوه بر این، سیستم فوق مزایای خود را در مورد ایمنی و حفاظت محیط زیست بخوبی نشان میدهد. بکارگیری UV در مقایسه با روشهای دیگر روشی بهینه و با ارزش می باشد و سرمایه گذاری اولیه با توجه به تاثیر چشمگیر این روش در کاهش آثار مخرب مواد شیمیایی در محیط زیست و بهداشت جامعه کاملا مقرون به صرفه میباشد

–  استفاده از ازن در گندزدایی آب استخر

یکی از اساسی ترین اهداف تصفیه آب گند زدائی یا ضد عفونی نمودن آب جهت مناسب نمودن برای شرب می باشد. تاکنون برای گند زد ائی آب روشهای مختلفی ارائه گردیده است که مهمترین آنها کلرزنی ، ازن زنی و استفاده از دی اکسید کلر ، برم ، ید ونیز اشعهUV می باشد.عمومی ترین روش گند زدائی در جهان کلر زنی می باشد که از دلایل عمده استفاده از آن می توان موثر بودن در غلظت پائین ، ارزان و در دسترس بودن ونیز داشتن باقیمانده در آب پس از عمل گند زدائی را نام برد.

با توجه به تشکیل ترکیبات آلی کلرینه و سایر ترکیبات تری هالومتان در اثر گند زدایی با کلر که عوارض نامطلوبی را برای مصرف کنندگان به همراه دارد استفاده از گند زدا های جدید روز به روز ابعاد وسیع تری می یابد.ازن از جمله ترکیباتی است که با توجه به خواص ویژه خود ، نزدیک به یک قرن است که بعنوان گند زدا در آب آشامیدنی توسط کشورهای اروپایی مورد استفاده قرار گرفته است .

اولین کار برد ازن در سال 1893 در کشور هلند و برای تصفیه خانه ای که از آب رودخانه راین تغذیه می نمود صورت پذیرفت . امروزه بیش از یک هزار تصفیه خانه آب از ازن بعنوان بخشی از تصفیه شیمیائی استفاده می کنند که اغلب آنها در کشورهای غربی بویژه فرانسه ، سوئیس و کانادا قرار دارند بزرگترین تاسیسات گند زدائی با ازن در مناطق پاریس و مونترال بکار گرفته شده است.

– خواص فیزیکی وشیمیائی ازن

ازن یکی از اشکال آلوتروپی اکسیژن بوده و گازی آبی رنگ با بوی تند وناپایدار می باشد . این ترکیب یک اکسید کننده قوی بوده و بسیار قوی تر از اسید هیپوکلرو ( ماده موثر گند زدایی کلر در آب ) می باشد. حلالیت ازن در آب 12 مرتبه کمتر از حلالیت کلر بوده و محلول آبی آن نیز ناپایدار می باشد.با توجه به ناپایداری گاز ازن ، باید در محل مصرف و نیز زمان مصرف تولید شود و نمی توان آنرا مثل کلر ذخیره نمود. با توجه به حوادث زیادی که در خصوص ترکیدن سیستم های ذخیره و نگهداری کلر بوقوع پیوسته است این محدودیت لزوماً جزء معایب استفاده از گاز ازن محسوب نمی شود.

– خصوصیات بیوشیمیائی ازن

نقش ازن در تصفیه آب و پساب بعنوان یک عامل اکسید کننده و یک ترکیب میکروب کش حائز اهمیت بوده و در محیط آبی خصوصیات مشابهی با کلر دارد . از اینرو این دو ماده بعنوان رقیب یکدیگر و در مواردی مکمل یکدیگر مطرح می باشند. ازن دارای دو خاصیت بسیار مهم در ارتباط با محیط اطراف خود می باشد.

قدرت گند زدائی بالا خصوصیات میکروب کشی ازن بیانگر پتانسیل بالای اکسید اسیون آن می باشد. تحقیقات نشان می دهد که گند زدائی توسط ازن حاصل اثر مستقیم آن برباکتریها و تجزیه دیواره سلولی باکتریها می باشد . که از این نظر با مکانیسم عمل کلر در فرایند گند زدائی متفاوت است. با توجه به قدرت بالای گند زدائی ازن در مقایسه با کلر (25 برابر ) و سایر گندزداها ، زمان کمتری جهت تکمیل فرایند گند زدائی نیاز می باشد. بررسی ها همچنین بیانگر توانائی بیشتر ازن در از بین بردن ویروسها در مقایسه با کلر می باشد.

– ازن به عنوان یک اکسید کننده قوی

ازن مصارف زیادی در تصفیه آب آشامیدنی از قبیل کنترل طعم و بو کنترل رنگ و حذف آهن و منگنز علاوه بر گند زدائی دارد . قدرت این اکسید کننده در شفاف سازی منابع آب با کیفیت پائین مانند آبهای بازیافتی مهم می باشد. ازن مواد معدنی زائد را بطور کامل اکسید نموده و موجب ته نشینی و حذف آنها می گردد. اهمیت عمده ازن در قابلیت شکستن ترکیبات آلی همراه با آهن و منگنز می باشد.ازن در برطرف نمودن ترکیبات آلی مولد رنگ ، قوی و موثر نشان می دهد بطوریکه بعنوان یک عامل جلا دهنده خوب برای فاضلاب و حذف کننده رنگ در آب شرب کاربردهای فراوانی یافته است . ازن همچنین قادر است ترکیبات فنولیک و دیگر ترکیبات مولد طعم را در آب شرب از بین ببرد. تحقیقات نشان داده است که ازن می تواند آفت کشهای مالاتیون و پاراتیون را که ترکیباتی سرطان زا و خطرناک هستند به اسید فسفریک ( بی خطر) تبدیل نماید.اخیراً در خصوص استفاده از ازن به منظور کنترل و حذف کدورت و مواد آلی در مقررات EPA رهنمود هایی ارائه گردیده است.

– محصولات جانبی حاصل از گند زدائی با ازن

در غیاب یون برمید در آب ، محصولات جانبی حاصل از ازن زنی شامل اسید هایی با وزن ملکولی کم و غیر هالوژن دار ، آلدهیدها، کتون ها و الکل ها می باشند که این ترکیبات اغلب توسط میکرو ارگانیسم های موجود در آب قابل تجزیه بیولوژیکی می باشند و معمولاً برای مصرف کنندگان بی خطر هستند . پیش ازن زنی باعث تغییر شکل مواد آلی موجود در آب خام می گردد ازن ، مواد آلی دارای زنجیره طولانی و با تعداد ملکول زیاد را به مواد غیر قابل تجزیه بیولوژیکی و نیز برخی ترکیبات کوچکتر قابل تجزیه تبدیل می نماید. این امر بطور همزمان موجب افزایش اکسیژن محلول آب می گردد و شرایط برای رشد باکتریها ی هوازی مهیا می شود. در صورت استفاده از فیلترهای کربن فعال گرانولی (GAC) در بخش فیلتراسیون ، مواد آلی بر روی منافذ و سطح کربن فعال گرانولی جذب می شوند و لذا فیلتر بعنوان منبع تغذیه و رشد باکتریها ایفای نقش می نماید . در این صورت آبی که از چنین فیلتر هایی عبور می نماید مواد آلی را در سطح فیلتر باقی گذاشته و از رشد باکتریها درآب پس از فیلتر جلوگیری بعمل می آورد.

– مزایای ضد عفونی استخر با ازن :

از بین برنده کلیه باکتری ها و ویروس ها موجود در آب آشامیدنی .

اکسیداسیون کلیه ترکیبات آلی مانند چربی ها ، ترکیبات آرایشی ، اوره و…  .

با تبدیل ازن به اکسیژن و افزایش اکسیژن محلول ، موجب فرح بخشی محیط برای افراد می شود.

جلوگیری از تشکیل مزه یا بوی ناخوشایند در آب .

ایجاد شفّافیت مضاعف در آب استخر .

ممانعت از رشد خزه و جلبک بر روی سطوح .

شفاف سازی و کدورت زدایی از آب .

عدم ایجاد عوارض جانبی مانند سوزش و خارش بر روی چشم و پوست و …  .

کاهش زنگاب استخر .

با تولید در محل ، نیاز به نگهداری ندارد .

با حداقل انرژی مصرفی تولید می شود و نیاز به ماده مصرفی ندارد .

عدم نیاز به تنظیم PH و تاثیر نپذیرفتن از تغییرات PH و آمونیاک.

صرفه جویی در هزینه عملیاتی ، شامل مواد مصرفی و تاسیسات بخاطر خوردگی .

عدم نیاز به حمل و نقل و یا افزودن مواد شیمیایی به آب مانند کلر و . . .

استفاده از ازن در استخرهای شنا برای اولین بار از سواحل لاجوردی مدیترانه در جنوب فرانسه آغاز شد .بوی بد متصاعد شده از کلری که جهت ضد عفونی آب استخر استفاده می شد بسیار آزار دهنده بود. در آن زمان ابتدا الکترولیز نمک جایگزین کلر شد اما به دلیل استهلاک بالای دستگاه های الکترولیز ,صاحبان استخرها به سراغ گزینه ای بهتر و یا به عبارت دیگر بهترین گزینه یعنی استفاده از گاز ازن جهت تصفیه و ضد عفونی آب استخر که البته گرانتر از سایر گزینه ها بود رفتند. به تدریج با پیشرفت در تکنولوژی تولید ازن ,این گزینه از لحاظ کیفیت و قیمت  در بسیاری از موارد از سایر گزینه ها مقرون به صرفه تر شد و سرانجام ازن به طور کلی جانشین کلر و سپس الکترولیز شد.

در حال حاضر پالايش آب استخرها با گاز ازن مطمئن ترين و موثرترين سيستم  ضد عفوني کننده درجهان می باشد. اصلي ترين عامل آلودگي موجود در استخرها فرد شناگر است که با رها کردن آلاينده هايي نظير ادرار، عرق،  آب دهان ، چربي  و مواد آرايشي – بهداشتي  از جمله صابون، دئودرانت، اسپري مو ، مواد آرايشی، عطر،  لوسيون بدن ، کرم مو ، کرم و لوسيون ضد آفتاب و… مواد شيميايي را وارد استخر مي نمايد. گاز ازن در طول فرآيند ازناسيون, روغنها , چربيها ،کلیه ناخالصيهاي آلي و غير آلي و ديگر محتويات آب استخرهاي شنا واسپاها Spa را به عناصر ساده تر مانند  نيتروژن و آب تبديل مي کند. ازن نسبت به کلر اکسيد کننده بسيار قوي تري است . در جدول زير مقايسه پتانسيل اکسيداسيون ازن با ديگر اکسيد کننده ها نشان داده شده است:

جدول1- مقايسه پتانسيل اکسيداسيون ازن با ديگر اکسيد کننده ها

EOP / Chlorine	EOP (volt)	Oxidizing Agent
2.05	2.80	Hydroxyl-radical
1.52	2.08	Ozone
1.3	1.78	Hydrogen peroxide
1.1	1.49	Hypochlorite
1	1.36	Chlorine
0.93	1.27	Chlorine dioxide

به دلیل نگرانی مردم در مورد کلر و ترکیبات جانیی سرطانزای حاصل از واکنشهای آن,  امروزه تعداد بيشماري از استخرهاي خصوصي ، عمومي ، پارک هاي آبي و اسخرهاي هتلها و متلها از تکنولوژي ازن استفاده مي کنند. ازن برخلاف کلر، ترکيبات فرعي مضر و سرطانزا مانند تري هالومتانها THMs توليد نمي کند .در کلیه واکنشهای ازناسیون ,ازن با آلودگی ترکیب شده و حاصل این اکسیداسیون, مقدار متنابهی گاز اکسیژن می باشد.در نتیجه این اکسیداسیون, اکسيژن محلول در آب  افزایش یافته و کیفیت آب استخر بهبود می یابد.

گزارشات تحقیقی نشان می دهد  اگر کودکان 10 ساله به طور ميانگين 8/1 ساعت در هفته را در محيط هاي کلر دار استخرهاي شنا بگذرانند مبتلا به مشکلات ريوي خواهند شد. همچنين درافراد بزرگسال سيگاري نيز اين مسئله صادق است.

ازن حل شده در آب استخر, بيني شناگر را نمي سوزاند ، پوست و چشم را تحريک نکرده ، سبب خشکي پوست و توليد پوسته نمي‍شود. ازن هيچکدام از طعمهاي نامطلوب مواد شيميايي و بوي بد ناشی از آنها را بجا نمي گذارد , همچتین تغييري در PH  به وجود نمی آورد.

ژنراتور ازن ، آهن و منگنز و ساير فلزات سنگين را اکسيد کرده , سولفيد ها و نيترات ها را به انواع مواد غير محلول تبديل مي کند. این مواد غیر محلول بوسيله فيلتراسيون حذف مي شوند. فيلتراسيون خوب در زدودن مقادير زياد اکسيد هاي معدني بسيار مهم است. استخر ازن به اين دليل که چرک و روغنها و ديگر مواد را بسيار سريعتر از سيستمهاي کلر اکسيد مي کند از کند شدن سيستم چرخشي و تعويض پي در پي فيلترها جلوگيري مي کند  همچنین در صورت استفاده از فيلتر کربن اکتيو، ازن با اکسيد کردن مواد و ميکروارگانيسم هاي جذب شده روي اين فيلتر ها ، عمر مفيد اين فيلتر ها را افزايش مي دهد. در حاليکه در سيستمهاي ضد عفونی با کلر تعويض فيلتر سريعتر و سيستم چرخشي کند تر در نتیجه استخر کثيف تر خواهد بود. ازن همچنين به عنوان يک میکروفلوکولاسيون، راندمان تصفيه استخر را افزايش مي دهد که نتيجه آن آبي پاکتر ، صافتر و شفافتر است.

اخيراً يک مجموعه استخرهاي شنای فاقد مواد شيميايي در Fairhope آلاباما داير شده است که از تکنولوژي ازن به جاي کلر استفاده  مي کند و برای اولين بار براي استخرهاي عمومي در شمال آمريکا بکار گرفته شده است اما برنامه استفاده از ازن در نيروي دريايي دلفين آمريکا به چندين سال قبل بر مي گردد.

مسئولين اظهار مي دارند که سيستمهاي ازن بهترين کيفيت آب را نسبت به ساير سيستمهاي مورد آزمايش،  ارائه مي دهند. ازن گازی تقريباً بي رنگ و با قدرت اکسيد کنندگي بالا است.ازن از اکسيژن ساخته مي شود و اين تبديل بوسيله ژنراتور ازن از طريق الکتريکي انجام مي گیرد. اگرچه طول عمر ازن محدود است و آنرا بايد در محل توليد و مصرف کرد  اما بدليل قدرت اکسيد کنندگي و ضد عفوني کنندگي قوي آن در مدت زمان بسيار کوتاهي سبب نابودي همه باکتريهاي پاتوژن, ويروسها، اسپور ها، مخمرها و جلبکها مي گردد و به همان نسبت در نابود کردن باکتريهاي معمول مانند E-Coli و کاليفرمهاي مدفوعي، در کنترل و غير فعال سازي جلبکها و ويروسها و کيست ها درآب  استخر هاي شنا و اسپا موثر است. کلر براي نفوذ و سوراخ کردن ديواره باکتريها و ويروسها به ساعت ها وقت نياز دارد در حاليکه اين اکسيداسيون با ازن در طي چند ثانيه انجام مي شود.

فاکتورCT  ، حداقل غلظت مورد نياز در مدت زمان تماس براي کاهش جمعيت ميکروارکانيسمها را نشان مي دهد.

جدول مقايسه اي زير، ازن را به عنوان بهترين ضدعفوني کننده  تاييد مي کند.

جدول 2- فاکتورCT  لازم براي غير فعال سازي 99 درصد  ميکروارگانيسم هاي گوناگون در محدوده دماييC ^o25-5

Chlorine Dioxide PH: 6 to 7	Chloramine PH: 8 to 9	Chlorine PH: 6 to 7	Ozone PH: 6 to 7	Micro-Organisms
0.4 -180	95-180	0.03-0.05	0.02	E.Coli
0.2-6.7	770-3500	1.1-2.5	0.1-0.2	Poliovirus I
0.2-2.1	2810-6480	0.01-0.05	0.006-0.06	Rotavirus
10-36	750-2200	30-150	0.5-1.6	Giardia Lamblia cysts
780	72000	7200	2.5-18.4	Cryptosporidium

اگرچه کلرينه کردن آب بسياري از ميکروارگانيسم ها را از بين مي برد ولي بايد توجه داشت که اووسيست يا کيست تک ياختگان و تخم انگلهاي کرمي, به طور قابل ملاحظه اي در برابر کلرينه کردن مقاوم تر از باکتري ها مي باشد و  کلر روي ارگانيسم هاي مقاوم تر از کاليفرم نظير برخي از ويروسها ، تخم انگل ها و کيست هاي ژيارديا لامبليا اثري ندارد و در دوز هاي مصرفي بالاتر نيز باعث ايجاد سوزش چشم و خشکي پوست براي شناگر مي شود. به علاوه وجود برخي از جلبک هاي سبز- آبي با توليد سموم متعددي (Hepatotoxin,Neurotoxin) همراه است که برخي ازاين سموم باعث مسموميت و برخي ديگر با ايجاد شوک ناگهاني و خونريزي سريع کبد موجب مرگ مي شوند. استفاده از روشهاي صحيح تصفيه مانند بکاربردن کربن فعال و گند زدايي با ازن باعث کاهش مقدار سم مي شود.

علاوه بر این کلر و ديگر مواد شيميايي استفاده شده در آب ، اثرات منفي  بر روي محيط زيست دارند. محققان EPA تائيد می‍کنند که ازن نسبت به کلر و سايرمواد ضدعفوني کننده  بي خطرتر است .

اگر چه استفاده از سيستمهاي ازن در اروپا و ديگر نواحي دنيا از سال 1950 عموميت یافته است. ولی قدمت استفاده از ازن  بيشتر از 100 سال است و اولين بار در اروپا و اولين استفاده از آن در پالايش آب و کنترل بو در بيمارستانهاي پزشکي بود. شهر نیس در فرانسه از سال 1905 مجهز به دستگاه ژنراتور ازن برای تصفیه آب شهری است.

يکي از مشکلات جايگزيني ازن به جای کلر در ایران عدم آشنایی مهندسین، معماران، سازندگاه استخرها و طراح ها با این تکنولوژی می باشدکه امروزه به دلیل بالا رفتن آگاهی در این زمینه و در دسترس بودن نمونه استخرهای مجهز به سیستم ضد عفونی با ازن, این جایگزینی مطلوب تر شده است.

يکي ديگر از مزاياي استفاده از  ازن حذف خطرات و  هزينه هاي ناشي از تهیه, نگهداري,حمل و نقل , تخريب تاسيسات استخر ها ,زنگ زدن سيستمهاي تهويه و تخريب لوله های استخر توسط ساير مواد شيميايي مانند کلر است.

يک سيستم کامل ضد عفوني کننده ازن از تجهيزات جانبي ديگري به غير از دستگاه توليد ازن بهره گيري مي نمايد که عبارتند از:

• دستگاه تغذيه هوا / اکسيژن
• تجهيزات تماس گاز ازن با آب
• دستگاه حذف گاز ازن در صورت نياز

مزایای استفاده از سيستم ضد عفوني کننده گاز ازن

• افزايش کيفيت و شفافيت آب استخر.
• زدودن يونهاي آهن و منگنز محلول و ديگر ترکيبات معدني.
• ايجاد فضايي عاري از ميکروارگانيسم هاي بيماري زا.
• کنترل رشد جلبکها برديواره ها و کف استخر.
• مقرون به صرفه بودن و سازگاری با طبيعت.
• عدم نياز به تجهيزات متعدد، گسترده و عظيم ، فضاي زياد.
• حذف هزينه هاي حمل و نقل و نگهداري مواد شيميايي.
• سادگي عملکرد ونصب آسان.
• عدم نياز به اپراتور متخصص.
• عدم توليد آلودگي ثانويه در محيط.

صفحات مرتبط: مزایای استفاده از ازن،ازن چیست، ازن ژنراتور، فرم پالایش آب استخر